Dodany przezUmieszczenie niniejszego orzeczenia na portalu ma charakter informacyjny – w celu udostępnienia danych o sprawie .
(Informujemy, że dane osobowe powództwa zostały usunięte, aby zapewnić pełną ochronę prywatności i bezpieczeństwa naszych klientów )
Sąd Okręgowy w Gdańsku XV Wydział Cywilny
w składzie:
Przewodniczący: sędzia Małgorzata Misiurna
po rozpoznaniu w dniu 9 maja 2022r. w Gdańsku
na posiedzeniu niejawnym
sprawy z powództwa …………………………………………….
przeciwko Santander Bank Polska Spółce Akcyjnej z siedzibą w Warszawie
o ustalenie
- ustala , że umowa kredytu na cele mieszkaniowe ……………….. zawarta w dniu ………………….. pomiędzy powodami …………………….. i ………………….. a poprzednikiem prawnym pozwanego Kredyt Bankiem S.A. z siedzibą w Warszawie jest nieważna;
- zasądza od pozwanego Santander Bank Polska Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie na rzecz powodów ………………………….. i ……………………..kwotę 6.434zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5.417zł (pięć tysięcy czterysta siedemnaście złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.
Uzasadnienie
wyroku z dnia 9 maja 2022 roku
Pozwem, który wpłynął do tutejszego Sądu w dniu 6 października 2020 roku powodowie …………………………….. i …………………..wnieśli o:
– stwierdzenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe …………………………….zawartej w dniu …………………r. pomiędzy nimi a pozwanym;
– zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kosztów postępowania oraz kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych;
W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w dniu ………………..roku zawarli z Kredyt Bank Spółka Akcyjna w Warszawie, który jest poprzednikiem prawnym pozwanego Santander Bank Polska S.A. z siedzibą w Warszawie umowę kredytu na cele mieszkaniowe…………………….. Powodowie zawierali ją jako konsumenci. Na podstawie umowy pozwany zobowiązał się udzielić powodom kredytu w kwocie 136 000 złotych waloryzowanego w walucie CHF na okres 240 miesięcy kredytowania do dnia 17 kwietnia 2026 roku.
Zdaniem powodów umowa kredytu jest nieważna ex tunc, gdyż zawiera klauzule niedozwolone, a ze względu na ich elimanację z umowy, niemożliwym będzie samo istnienie umowy w pozostałym brzmieniu. W ocenie powodów postanowieniami abuzywnymi są § 2, § 4, § 9 oraz § 12 umowy kredytu. Powodowie podkreślili, że zgodnie z art. 3851 § 1 k.c. za niedozwolone postanowienia umowne uznaje się postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interes. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę, wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Powyższe przesłanki muszą zostać spełnione łącznie, aby sąd mógł dokonać oceny abuzywności zapisów umowy. Powodowie powoływali się na brak posiadania wpływu na kształt wzorca umowy oraz nie negocjowanie z nimi postanowień umowy. Powodowie podnosili, że zapisy kwestionowanych przez nich postanowień kształtują ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Zapisy kwestionowanych postanowień w praktyce powodowały bowiem, że zgodnie z regułami matematyki, przeliczenie kredytu z PLN na CHF po niższym kursie spowodowało wprost zobowiązanie powodów, podobnie jak przeliczenie rat kapitałowo-odsetkowych po kursie wyższym. Powodowie stali na stanowisku, że nawet przyjmując, że klauzule waloryzacyjne określały główne świadczenia stron, to ze względu na nie sformułowanie ich w sposób jednoznaczny, spełniona została przesłanka z art. 3851 § 1 k.c.. Powodowie podkreślili nadto, że kwestionowane przez nich postanowienia były tożsame z postanowieniami ujętymi przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Warszawie za niedozwolone wzorce umowne. Powodowie zwracali uwagę, że ocenę sprzeczności postanowień umowy z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesu konsumenta winno rozstrzygać się na datę zawarcia umowy. Powodowie podnosili także sprzeczność postanowień umowy z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy prawo bankowe, gdyż umowa nie określała w sposób precyzyjny świadczeń stron – kwoty kredytu, tak aby kwestia zobowiązania nie budziła wątpliwości. Powodowie w związku z powyższym upatrywali zaistnienie przesłanki z art. 58 § 1 k.c. – nieważności czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub mającej na celu obejście ustawy.
Powodowie jako nieprofesjonaliści, konsumenci, powoływali się także na nie pouczenie ich w sposób dostateczny o ryzyku kursowym. Zdaniem powodów ze względu na profesjonalny charakter podmiotu jakim jest bank, winien on poinformować powodów o ryzyku walutowym szczegółowo i przekazać informację o możliwych wzrostach waluty CHF w postaci symulacji, zamiast gwarantować, że waluta jest stabilna. Wobec tego powodowie podnosili naruszenie zasad współżycia społecznego, tj. art. 58 § 2 k.c.. Powodowie wskazali, że mają interes prawny w dochodzeniu roszczenia wskazanego w żądaniu pozwu na podstawie art. 189 k.p.c., wskazując przy tym na swoistą niepewność stanu prawnego, powodującą potrzebę ochrony prawnej.
W odpowiedzi na pozew z dnia 22 marca 2021 roku pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Z ostrożności procesowej i na wypadek uznania postanowień umowy kredytu za abuzywne co mogłoby w ocenie Sądu prowadzić do unieważniania umowy kredytu, pozwany wniósł o poinformowanie przez Sąd powodów o skutkach ewentualnego unieważnienia umowy kredytu polegającego na zwrocie kwoty 136 000,00 złotych udzielonego powodom kredytu oraz kwoty 50 293,11 złotych stanowiącej korzyść osiągniętą przez powodów na skutek korzystania z nienależnej mu usługi finansowej, odpowiadającą wartości średniego rynkowego wynagrodzenia z kapitału, które konsument musiałby zapłacić, gdyby zawarł ważną umowę kredytu.
W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew, pozwany wskazał, że roszczenie strony powodowej jest w całości bezzasadne. Pozwany podniósł, że umowa kredytu stanowi ważne i skuteczne zobowiązanie i brak jest podstaw do stwierdzenia jej nieważności z mocy prawa. Pozwany wskazał, że umowa nie jest sprzeczna z art. 69 prawa bankowego, nie narusza zasady swobody umów z art. 3531 k.c., nie narusza zasady współżycia społecznego z art. 58 § 2 k.c. oraz nie narusza zasady walutowości. Pozwany powoływał się na prawną dopuszczalność stosowania umów kredytu indeksowanego do waluty obcej w chwili jej zawierania, nawet przed wejściem nowelizacji ustawy o prawie bankowym. Pozwany podkreślał, że winno rozróżnić się walutę zobowiązania od waluty spełnienia świadczenia przy umowach kredytu indeksowanego do waluty obcej oraz klauzule ryzyka walutowego od klauzul kursowych, które stanowią odrębne klauzule w konsekwencji podlegając odrębnej ocenie z punktu widzenia abuzywności. W ocenie pozwanego postanowienia określające klauzule indeksacyjne, jak i odsyłające do tabeli kursowych pozwanego nie są abuzywne. Odsyłanie do tabel kursowych stanowiło zaś powszechną praktykę stosowaną przez banki w tamtym okresie. W dalszej kolejności pozwany odwołał się do ewentualnego uznania postanowień umowy kredytu za abuzywne, co ma charakter wieloetapowy. Nadto w przypadku uznania, że umowa zawiera postanowienia abuzywne, sąd winien ustalić, czy może ona obowiązywać bez nich w świetle prawa krajowego. Pozwany stał przy tym na stanowisku, że niemożliwym jest dalsze kontynuowanie umowy kredytu walutowego bez powiązania z walutą CHF, z jednoczesnym oparcie oprocentowania o wskaźnik LIBOR, co wyklucza „odfrankowanie”. Pozwany podkreślił natomiast, że na podstawie art. 69 ust. 3 prawa bankowego, pomimo wyeliminowania klauzul abuzywnych, istnieje możliwość spłacania kredytu bezpośrednio w walucie obcej, a zatem zastąpienie klauzul abuzywnych odpowiednimi postanowieniami dyspozytywnymi. Pozwany powoływał się też na szczególnie szkodliwe skutki unieważnienia umowy kredytu, gdyż konsument będzie zobowiązany do zwrotu kapitału uzyskanego oraz zwrotu wartości nienależnego świadczenia. Pozwany powołał się na stosowanie przepisu dyspozytywnego art. 358 § 2 k.c. podczas uznania klauzuli kursowej za abuzywną. Tym samym pozwany stał na stanowisku, że w razie stwierdzenia abuzywności klauzul kursowych, możliwym będzie zastąpienie ich średnim kursem NBP. Pozwany podkreślił, że oferując powodom umowę kredytu udzielił im pełnej i rzetelnej informacji na temat mechanizmu funkcjonowania kredytu indeksowanego kursem CHF, w tym poinformował ich o ryzyku wiążącym się z zawarciem tego rodzaju umowy, o czym miały świadczyć zawarte w umowie kredytu oświadczenia powodów. Pozwany odniósł się także do konieczności poinformowania przez sąd powodów o skutkach ewentualnego uznania umowy za nieważną. Pozwany wskazywał również, że w momencie gdy powodowie zawierali umowę kredytu walutowego, oferty tego rodzaju kredytów były powszechnie stosowane, nadto przewidywały korzystniejsze warunki dla kredytobiorców, ze względu na niższe raty. Pozwany podkreślał, że kredyt indeksowany do waluty obcej nie jest kredytem złotowym. W zakresie przesłanek występujących w art. 3851 § 1 k.c. determinujących uznanie postanowień za abuzywne, pozwany powoływał się na konieczność ich kumulatywnego wystąpienia. Nadto w ocenie pozwanego nie naruszały one w sposób rażący interesów powodów, ani nie były sprzeczne z dobrymi obyczajami.
W piśmie z dnia 30 grudnia 2021 roku pozwany podtrzymał wszystkie swoje dotychczasowe wnioski, twierdzenia, zarzuty oraz wniósł o oddalenie powództwa w całości, jak również zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.
Sąd ustalił następujący stan faktyczny:
Pozwany Santander Bank Polska Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie jest następcą prawnym Kredyt Banku Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie.
Dowód: informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z KRS pozwanego, k. 74-76;
Powodowie przed zawarciem umowy kredytu hipotecznego udali się do doradcy klienta firmy Ekspander celem uzyskania informacji w zakresie ich zdolności kredytowej i dostępnych na rynku ofert kredytowych. Doradca klienta oznajmił powodom, że nie posiadają zdolności kredytowej do uzyskania kredytu złotówkowego. Powodom polecano skorzystanie z oferty banku PKO, jednakże z polecenia znajomego powodowie zdecydowali się uzyskać kredyt w Kredyt Banku. Powodowie starając się o kredyt usiłowali zgromadzić środki pieniężne na zakup pierwszego, własnego mieszkania, w którym zamierzali zamieszkać. Pracownik banku poinformował powodów, że nie mają zdolności kredytowej do kredytu złotówkowego, posiadając równocześnie zdolność kredytową do zaciągnięcia zobowiązania w walucie obcej CHF. Powodowie zaufali instytucji finansowej sądząc, że przedstawiany im produkt jest dla nich korzystny i bezpieczny. Powodów zapewniano o korzystniejszym oprocentowaniu kredytu i jego niższych ratach. Powodom nie przedstawiono szczegółowej symulacji dotyczących ewentualnych wahań kursu walut CHF i ich wpływu na raty kredytu w przyszłości, pokazując im jak na przestrzeni kilku miesięcy wstecz kształtował się kurs franka szwajcarskiego. Z powodami została zawarta umowa kredytu w oparciu o standardowy wzorzec umowy występujący w banku. Nie negocjowano także z nimi postanowień umowy kredytu. Powodom nie dano możliwości uprzedniego zapoznania się z umową kredytu w domu.
Pracownicy banku przekazywali kredytobiorcom informacje, że zmiany kursowe waluty CHF będą mieć wpływ zarówno na wysokość kwoty spłacanego kredytu oraz na wysokość jego rat. Pracownicy banku upewniali się także, czy klienci rozumieją konstrukcję kredytu waloryzowanego. Klient składając wniosek kredytowy decydował o rodzaju kredytu (PLN czy CHF). Wniosek z danymi dotyczącymi konkretnego kredytu był przesyłany do centrali Banku, gdzie zapadała decyzja kredytowa i przygotowywano projekt umowy dla konkretnego klienta, według obowiązującego w danym Banku wzorca. Pracownicy danego oddziału Banku nie ingerowali w treść zawartej umowy, która była dostarczona w celu jej podpisania. Wysokość kursu waluty CHF do przeliczeń na PLN i odwrotnie zgodnie z umową była podana w Tabeli Kursów Banku i zamieszczona na stronie internetowej pozwanego.
Po roku od zawarcia przedmiotowej umowy kredytu powodowie zawarli drugą umowę kredytu denominowanego w walucie CHF opiewającego na kwotę 70 000 złotych, która to kwota miała posłużyć powodom na wyremontowanie mieszkania.
Dowód: zeznania powoda ………………na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 143-145; zeznania powódki …………….. na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 145-146; pisemne zeznania świadka …………., k. 152-153; pisemne zeznania świadka ……………., k. 157-160;
W dniu 18 kwietnia 2006 roku, powodowie …………… oraz ……………. zawarli z poprzednikiem prawnym pozwanego – Kredyt Bank Spółką Akcyjną z siedzibą w Warszawie umowę kredytu na cele mieszkaniowe………………………….. Na podstawie wniosku powodów z dnia ……………… Bank udzielił powodom kredytu w kwocie 136 000,00 zł denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF, na okres 240 miesięcy od dnia 18 kwietnia 2006 roku do dnia 17 kwietnia 2026 roku, na zasadach określonych w umowie i ogólnych warunkach kredytowania (OWKM), stanowiących integralną część umowy. Przedmiotowej umowy stanowił, że kwota kredytu denominowanego (waloryzowanego) w CHF lub transzy kredytu zostanie określana według kursu kupna dewiz dla tej waluty, zgodnie z „Tabelą kursów”, obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu lub transzy kredytu (§ 2 umowy kredytu).
Kredyt miał być przeznaczony na zakup mieszkania położonego w …………………………… Wartość kosztorysu inwestycji miała wynosić 146 000 złotych, przy czym powodowie wnieśli 10 000 złotych tytułem wkładu własnego. Zgodnie z § 7 ust. 1 umowy kredytu, kredytobiorca miał zaś wykorzystać kredyt zgodnie z celem na jaki kredyt został udzielony.
Zgodnie z § 4 ust. 1 umowy kredytu, uruchomienie kredytu miało nastąpić jednorazowo w formie przelewu na rachunek sprzedającego podany w akcie notarialnym w kwoty 136 000 złotych. Przepis § 4 ust. 1a umowy kredyty stanowił, że kredyt miała być wykorzystana w złotych, przy jednoczesnym przeliczeniu wysokości kwoty kredytu według kursu kupna dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu wykorzystania kredytu.
Na podstawie § 8 ust. 1 umowy, oprocentowanie (stopa procentowa) kredytu w całym okresie kredytowania było zmienne i stanowiło sumę zmiennej stawki odniesienia oraz stałej marży Banku w wysokości 1,02 punktów procentowych, z tym zastrzeżeniem, że w przypadku gdy w okresie kredytowania wysokość oprocentowania kredytu przekroczy czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP (wartość odsetek maksymalnych) stopa procentowa kredytu będzie równa czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP przez okres tego przekroczenia
(§ 8 ust. 1 w zw. z ust. 6 umowy). W dniu zawarcia umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 2,27% w stosunku rocznym i było równe stawce odniesienia, którą jest stawka rynku pieniężnego LIBOR 3-miesięczny z zaokrągleniem dwóch miejsc po przecinku, z ostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego miesiąc zawarcia umowy publikowanej na stronie serwisu Reuters lub też na jakimkolwiek ekranie zastępczym, powiększonej o marżę Banku (§ 8 ust. 2).
Ostateczny termin spłaty kredytu i odsetek i innych należności przypadał w dniu 17.04.2026 roku. Po okresie wykorzystania kredytu kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami w 240 ratach miesięcznych, płatnych w dniu 17 każdego miesiąca, począwszy od dnia 17 maja 2006 roku. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych została określona w CHF, zaś spłata tych rat miała być dokonywana w złotych, po uprzednim przeliczeniu według kursu sprzedaży dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów”, obowiązującą w Banku w dniu spłaty. Wysokość rat kapitałowo-odsetkowych w złotych miała zależeć od wysokości kursu sprzedaży dewiz dla CHF, obowiązującego w Banku w dniu spłaty, a tym samym zmiana wysokości ww. kursu waluty miała mieć wpływ na ostateczną wysokość spłaconego przez kredytobiorcę kredytu. Miesięczne raty kapitałowo-odsetkowe ustalone były w równej wysokości (§ 9 ust. 1-3 umowy). W § 9 ust. 4 umowy zastrzeżono, że kredytobiorca umocowuje Bank do obciążania/składania dyspozycji przelewu środków z rachunku nr ………………………………., prowadzonego w Banku, kwotą wymagalnych zobowiązań wynikających z umowy. W przypadku braku środków pieniężnych na rachunku, kredytobiorca upoważnił Bank do zaspokojenia roszczeń z tytułu umowy z pierwszych wpływów na ten rachunek, niezależnie od innych dyspozycji. Pełnomocnictwo to nie może zostać odwołane lub zmienione do dnia całkowitej spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz innymi zobowiązaniami wynikającymi z umowy i nie gaśnie wraz ze śmiercią mocodawcy. Kredytobiorcy oświadczyli, iż wyrażają zgodę aby Bank jako strona umowy rachunku bankowego był jednocześnie pełnomocnikiem upoważnionym do dysponowania ww. rachunkiem. Kredytobiorca zobowiązał się do gromadzenia środków pieniężnych na ww. rachunku w wysokości pozwalającej na terminowe regulowanie comiesięcznych należności banku. Kredytobiorca posiadał prawo do wcześniejszej spłaty całości lub części kapitału wraz z odsetkami. Zasady dokonywania wcześniejszych spłat kredytu określał OWKM. W przypadku wcześniejszej spłaty całości lub części kapitału kredytu wraz z odsetkami przed terminem spłaty określonym w umowie, bank dokonywał korekty naliczonych z góry odsetek uwzględniając rzeczywisty okres korzystania z kredytu. Kredytobiorca nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania za okres po spłacie kredytu (§ 9 ust. 5-6 umowy kredytu).
Prawnym zabezpieczeniem spłaty udzielonego kredytu, odsetek, a także innych związanych z kredytem należności była hipoteka umowna kaucyjna do kwoty 270 000,00 zł, ustanowiona na kredytowanym lokalu mieszkalnym, cesja na rzecz Banku praw z umowy ubezpieczenia lokalu mieszkalnego od ognia i innych zdarzeń losowych oraz weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową (§ 10 ust. 1 umowy).
W § 11 ust. 1 umowy kredytu kredytobiorcy zobowiązali się do złożenia oświadczenia o poddaniu się egzekucji prowadzonej według przepisów kodeksu postępowania cywilnego do kwoty zadłużenia w wysokości 275 000,00 złotych na podstawie wystawionego przez bank bankowego tytułu egzekucyjnego obejmującego roszczenia z tytułu umowy.
W § 11a ust. 3 umowy kredytobiorcy oświadczyli, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej zostali poinformowani przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje. Jednocześnie kredytobiorcy oświadczyli także, że akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady dotyczące określenia kwoty kredytu w walucie, wskazane w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone, w § 9 umowy (§ 11 ust. 4 umowy).
W § 12 umowy kredytu wskazano, że bank monitoruje terminowość spłat kredytu. W przypadku nieterminowej spłaty należności wynikającej z umowy bank wysyła do kredytobiorcy monity, upomnienia oraz wezwania do zapłaty. Opłaty związane z wysyłaniem przez bank wyżej wymienianych pism ponosi kredytobiorca w wysokości i na zasadach określonych w „Taryfie Prowizji i opłat Kredyt Bank S.A.”. Zasady zmiany wysokości opłat i prowizji określa OWKM. W dniu zawarcia umowy opłata za każdorazowe wysłanie upomnienia oraz wezwania do zapłaty wynosi 8,00 CHF za każde z tych pism. Wyżej wymieniona kwota opłaty zostanie przeliczna na złote według kursu dewiz dla CHF zgodnie z „Tabelą kursów” obowiązującą w Banku w dniu spłaty zaległej należności.
Do umowy dołączono także oświadczenia kredytobiorców o zgodzie na przetwarzanie i gromadzenie danych osobowych oraz Ogólne Warunki Kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele Mieszkaniowe i Pożyczek hipotecznych w kredyt banku S.A. (OWKM).
Dowód: umowa kredytu na cele mieszkaniowe …………………………. z dnia ……………………… r., k. 9v-11; oświadczenia kredytobiorców o zgodzie na gromadzenie i przetwarzanie danych osobowych, k. 12; Ogólne Warunki Kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele Mieszkaniowe i Pożyczek hipotecznych w kredyt banku S.A. (OWKM), k. 13-15; zeznania powoda ……………… na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 143-145; zeznania powódki ……………………. na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 145-146;
Powodowie od 17 maja 2006 roku do 17 lutego 2021 roku dokonali spłaty rat kredytu w łącznej wartości 49 386,87 CHF, co odpowiadało kwocie 93 233, 78 PLN, kwota 40 664,56 CHF stanowiła kwotę spłaconego kapitału, co odpowiadało kwocie 70 520,47 PLN, kwota 8311,41 stanowiła kwotę spłaconych odsetek, co odpowiadało kwocie 21 689,31 PLN, kwota 410,90 CHF stanowiła kwotę prowizji, co odpowiadało kwocie 1024,00 PLN. Powodowie od około 2016 roku dokonują spłat rat kredytu bezpośrednio w walucie CHF, kupując walutę za pośrednictwem kantorów internetowych. Do chwili obecnej powodowie spłacają raty kredyt. Okres kredytowania ma upłynąć w dniu 17 kwietnia 2026 roku.
Dowód: harmonogram spłat rat kredytu, k. 16-19; zestawienie spłat rat kredytu, k. 80-81; zeznania powoda ………………………… na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 143-145; zeznania powódki …………………… na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 145-146;
W dniu 19 lutego 2015 roku strony zawarły aneks do umowy kredytu w zakresie dotyczącym modyfikacji oprocentowania oraz spłaty rat kredytu. Do umowy dodano także § 9a dotyczący kursów kupna i sprzedaży dewiz w oparciu o kurs średni banku, które były publikowane w tabeli kursów oraz § 12 ust. 7 regulujący kwestię tytułu egzekucyjnego.
Dowód: ………………………………………………………….
Powodowie pismem z dnia 26 listopada 2019 roku złożyli reklamację w zakresie umowy kredytu na cele mieszkaniowe ………………………….oraz umowy kredytu na cele mieszkaniowe…………………………………………….. Powodowie złożyli reklamację w zakresie sposobu indeksowania kwoty kredytów, żądając uznania klauzul indeksacyjnych zawartych w § 9 ww. umów za bezskuteczne wobec nich. Ponad to powodowie zażądali uznania klauzul waloryzacyjnych za bezskuteczne wobec nich i zwrócenia nadpłaconych rat kapitałowo-odsetkowych wraz z odsetkami za zwłokę od każdej raty kapitałowo-odsetkowej, począwszy od dnia 17 grudnia 2013 roku. Powodowie powoływali się przy tym na art. 3851 § 1 k.c. zgodnie z którym postanowienia umowy zawartej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy, w pozostałym zaś zakresie strony w ocenie powodów, po usunięciu klauzuli abuzywnej zawartej w § 2, § 4 i § 9 umowy kredytu, w dalszym ciągu są związane umową. Zdaniem powodów umowa po wyeliminowaniu ww. klauzul jest umową kredytu złotowego, gdzie kredyt powinien być spłacany zgodnie z określoną w umowie marżą oraz stawką LIBOR.
Pismem z dnia 19 grudnia 2019 roku stanowiącym odpowiedź na reklamację powodów, pozwany stanął na stanowisku, że umowa kredytu jest wykonywana w sposób prawidłowy i zgodny z normami obowiązującego prawa. Pozwany podkreślił, że ustawa o prawie bankowym umożliwiła udzielanie kredytobiorcom kredytów denominowanych/indeksowanych do waluty obce. Pozwany powoływał się w odpowiedzi na reklamację na skutki wejścia w życie tzw. ustawy antyspreadowej. Nadto w odpowiedzi na reklamację podano, że umowa kredytu stanowiła przedmiot uzgodnień między stronami, zatem wyłączona jest spod działania art. 3851 § 1 k.c.. Ze względu na dobrowolne zawarcie umowy kredytu, a także kilkuletnie wykonywanie przez strony tej umowy, pozwany utrzymywał, że zapisy umowy nie były wadliwe, zaś sama umowa winna być dalej wykonywana, nie będąc unieważniona zarówno w części jak i w całości.
Dowód: reklamacja powodów z dnia 26 listopada 2019 roku, k. 20-21; odpowiedź na reklamację powodów z dnia 19 grudnia 2019 roku, k. 22-23;
Powodowie w chwili zawierania umowy kredytu pozostawali konsumentami w rozumieniu art. 221 k.c.. Dla powodów był to pierwszy kredyt hipoteczny i walutowy. Kredyt został przez nich przeznaczony na zakup mieszkania, które jest przez nich obecnie wynajmowane. Powodowie podtrzymali swoje żądania dotyczące unieważnienia umowy kredytu. Wskazali, że są świadomi ewentualnego dokonania rozliczenia z bankiem w przyszłości.
Dowód: zeznania powoda ………………….na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 143-145; zeznania powódki …………………na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku, k. 145-146;
Sąd zważył, co następuje:
Sąd ustalił stan faktyczny na podstawie materiału dowodowego zaoferowanego przez strony niniejszego postępowania. Sąd ocenił wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału (art. 233 § 1 k.p.c.).
Pierwszą grupę dowodów, na których Sąd się oparł przy rekonstrukcji stanu faktycznego stanowiły dokumenty prywatne i urzędowe. Z uwagi na to, że żadna ze stron nie zakwestionowała autentyczności ani prawdziwości złożonych wzajemnie dokumentów, Sąd przyznał tym dokumentom domniemania, o których mowa w art. 244 § 1 oraz 245 k.p.c..
Dokumenty, które nie zostały ujęte w opisie stanu faktycznego zostały przez Sąd potraktowane jako wzmocnienie stanowiska strony, która taki dokument przedłożyła, poddając je analizie na etapie orzekania co do istoty sprawy. Sąd jako taki dokument uznał przedłożony przez powodów: odpis wyroku Sądu Rejonowego w Gdyni z dnia 27 kwietnia 2021 roku w sprawie o sygn. akt I C 635/20 wraz z uzasadnieniem /k. 130-140/. Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem dołączony przez stronę powodową, choć wydany w podobnej sprawie nie stanowił o wystąpieniu takich samych okoliczności faktycznych, umożliwiających podjęcie tożsamego rozstrzygnięcia w rzeczonej sprawie.
W odniesieniu do strony pozwanej, Sąd za dokumenty mające na celu poparcie argumentacji podniesionej przez nią, uznał dołączone jako załączniki do odpowiedzi na pozew oraz pisma procesowego pozwanego dokumenty w postaci: oszacowania wynagrodzenia za korzystanie z kapitału /k. 82-89/; pisma KNF /k. 90/; analizy Związku Banków Polskich /k. 91-92/, ekspertyzy prawnej /k. 93-116, 175-198/ uwzględniając, że stanowią uzupełnienie argumentacji strony. Wskazać należy także, że w orzecznictwie ugruntowane jest stanowisko, zgodnie z którym w sytuacji gdy strona dołącza do pisma procesowego ekspertyzę, opinię pozasądową itp. i powołuje się na jej twierdzenia i wnioski, to taką ekspertyzę należy traktować jako część argumentacji faktycznej i prawnej przytaczanej przez stronę (tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 czerwca 2001r., I PKN 468/00, OSNP 2003 rok, nr 8, poz. 197) i w związku z tym również z tego względu wyżej wymienione dokumenty dołączone przez pozwanego nie były podstawą dokonanych przez Sąd ustaleń faktycznych, a potraktowane zostały jako rozwinięcie stanowiska procesowego strony.
Sąd, celem rekonstrukcji istotnych okoliczności sprawy dopuścił i przeprowadził dowód z osobowych źródeł dowodowych – na podstawie art. 2711 k.p.c. przeprowadzając dowód z pisemnych zeznań świadków ………………..oraz………………………. Zeznania wymienionych świadków, będących w okresie zawarcia przez powodów pracownikami banku, Sąd uznał za wiarygodne, jednakże mające jedynie częściowo istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie. Świadkowie ci nie brali bowiem bezpośredniego udziału w zawieraniu z powodami umowy kredytu hipotecznego, wobec czego nie posiadali oni wiedzy na temat tego jakie informacje kredytobiorcy uzyskali od pracownika banku w przypadku zawierania umowy kredytu w ramach niniejszej sprawy. Świadek ……………… odwoływała się jedynie do ogólnie obowiązujących w pozwanym Banku procedur występujących podczas udzielaniu kredytu, między innymi w zakresie sprawdzania zdolności kredytowej kredytobiorców oraz procesu związanego z wyrażaniem zgody na zawarcie kredytu na określonych warunkach. Podkreśliła również, że umowa kredytowa była przygotowywana przez pracowników banku, a następnie przekazywana klientom w celu zapoznania się z nią. Świadek ………….. nie była w stanie odpowiedzieć na część pytań ze względu na znaczny upływ czasu. Świadek …………………..w swoich zeznaniach przedstawiła uwagi ogólne dotyczące kredytów waloryzowanych kursem CHF, praktyki polegającej na informowaniu kredytobiorców o mającej wpływ na wysokość kwoty kredytu do spłaty i wysokości rat zmianie kursu waluty, oświadczeniach jakie kredytobiorcy podpisywali w zakresie zmiany wysokości sprzedaży kursu dewiz oraz wysokości spreadu walutowego, procedury badania zdolności kredytowej, aspekty dotyczące pozyskiwania przez bank środków pieniężnych w celach udzielenia kredytów walutowych, możliwości i skutki ewentualnego „odfrankowienia” kredytu. Świadek ………………….. opisała też dodatkowo, jak następowało określanie Tabel kursowych w Banku, wskazując, że były sporządzane przez pracowników Departamentu Gospodarki Pieniężnej i zwyczajowo generowano trzy takie Tabele, ale w sytuacjach dużej zmienności kursów na rynku międzynarodowym dopuszczano generowanie większej ilości. Potwierdza to tym samym konstatację powodów, którą popiera Sąd orzekający w niniejszej sprawie, że ryzyko kursowe obciążające stronę powodową było w istocie nieograniczone. Na podstawie zeznań świadek ………………… Sąd ustalił zasady i procedury obowiązujące w Kredyt Bank S.A. przy zawieraniu umów kredytu, w tym także kredytu denominowanego do waluty CHF oraz procedury dotyczących informowania potencjalnych kredytobiorców o ryzyku walutowym, co potwierdził zapis znajdujący się w umowie w tym zakresie. Zeznania świadków były również pomocne w zakresie ustalenia informacji związanych z procedurą rozpatrywania wniosku kredytowego, posłużenia się standardowym wzorcem umowy, brakiem negocjacji jej postanowień z klientami oraz w zakresie dotyczący ustalanie tabeli kursowej walut. Świadkowie jednak ze względu na brak styczności z powodami, nie byli w stanie wskazać, czy procedury banku były przestrzegane w tym określonym przypadku.
Dokonując ustaleń stanu faktycznego, Sąd dał wiarę zeznaniom powodów………………………o oraz …………………..jako spójnym, logicznym, rzeczowym, a także znajdującym potwierdzenie w pozostałym zgromadzonym w sprawie materiale dowodowym. Zeznania powoda …………………, które zostały potwierdzone przez powódkę ……………., która w mniejszym niż jej mąż stopniu była w stanie wypowiedzieć się w związku z okolicznościami towarzyszącymi zawarciu umowy kredytu, umożliwiły Sądowi poczynić ustalenia faktyczne dotyczące podpisania przedmiotowej umowy kredytu, informacji o jakich powodowie zostali poinformowani przez doradcę banku, braku przeprowadzenia z powodami indywidualnych negocjacji postanowień umowy, skorzystaniu przy jej zawieraniu ze standardowego dla baku w tamtym okresie wzorca, warunków spłaty, korzystania z kredytu, czy posiadania przez nich ograniczonej świadomości co do ryzyka związanego z kursem waluty obcej. Zeznania powoda ……………………… pozwoliły stwierdzić, że z powodami nie negocjowano postanowień umowy, posłużono się standardowym wzorcem umowy obowiązującym w banku, powodom nie przedstawiono symulacji dotyczących wahań kursowych waluty CHF, posłużono się jedynie symulacją dotyczącą kilku miesięcy wstecz, jak również pobieżnie przedstawione im konsekwencje ryzyka zaciągania zobowiązania w walucie obcej, sugerując jedynie, że CHF jest walutą stabilną, zaś kredyt denominowany w walucie obcej jest rozwiązaniem korzystniejszym ze względu na niższe oprocentowanie oraz niższe raty niż kredyt złotówkowy, do którego zaciągnięcia w ocenie pozwanego powodowie nie mieli zdolności kredytowej.
W ocenie Sądu powództwo o ustalenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe ……………………….. zawartej w dniu ………………….. zasługiwało na uwzględnienie.
W przedmiotowej sprawie powodowie żądali stwierdzenie nieważności umowy kredytu na cele mieszkaniowe ………………………zawartej w dniu ……………………………… r. pomiędzy nimi a poprzednikiem pozwanego.
W pierwszej kolejności godzi się podkreślić, że żądanie ustalenia nieważności umowy znajduje swą podstawę prawną w treści przepisu art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu powołanego wyżej przepisu występuje wówczas, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa; niepewność ta powinna być obiektywna, tj. zachodzić według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywna, tj. według odczucia powoda. Interes ten należy rozumieć jako potrzebę wprowadzenia jasności co do konkretnego prawa lub stosunku prawnego – w celu ochrony przed grożącym naruszeniem sfery uprawnień powoda (wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 1987r., III CRN 57/87, opubl. w OSNPG 1987, Nr 7, poz. 27). Skuteczne powołanie się na interes prawny wymaga wykazania, że oczekiwane rozstrzygnięcie wywoła takie skutki w stosunkach między stronami, w następstwie których ich sytuacja prawna zostanie określona jednoznacznie i tym samym wyeliminowane zostanie ryzyko naruszenia w przyszłości praw powoda. Interes prawny będący materialno-prawną przesłanką powództwa o ustalenie, badany jest przez Sąd z urzędu, a ustalenie jego braku skutkuje oddaleniem powództwa wprost, bez analizy żądania powoda pod kątem merytorycznym. Zgodnie z ogólną zasadą wynikającą z art. 6 k.c. powód powinien wykazać istnienie po jego stronie interesu prawnego. W przedmiotowej sprawie powodowie niewątpliwie mają interes prawny w żądaniu wyeliminowania z obrotu prawnego umowy, której nadal są stroną, a ich zdaniem nieważnej. Należy podkreślić, że do chwili obecnej istnieje niepewność sytuacji prawnej strony powodowej. Istnienie takiej niepewności uzasadnia istnienie interesu prawnego jako materialnoprawnej przesłanki żądania ustalenia istnienia lub nieistnienia prawa lub stosunku prawnego, na co słusznie powoływali się powodowie w uzasadnieniu pozwu. Nie może umykać bowiem, że umowa zawarta pomiędzy stronami nie została rozwiązana – strona powodowa nadal ją wykonuje, a pozwany przyjmuje spełniane przez powodów świadczenia. Nie bez znaczenia pozostaje także okoliczność, że na podstawie umowy kredytu nieruchomość powodów została obciążona hipoteką umowną kaucyjna na rzecz pozwanego Banku, dla której wykreślenia z księgi wieczystej może okazać się niezbędne legitymowanie się przez powodów prawomocnym orzeczeniem ustalającym nieważność przedmiotowej umowy kredytowej. Skutkiem uprawomocnienia się wydanego w sprawie wyroku będzie wyeliminowanie umowy z obrotu prawnego i tym samym możliwość ewentualnego rozliczenia się stron. Na podstawie tych wszystkich okoliczności Sąd uznał, że powodowie posiadają interes prawny w żądaniu ustalenia nieważności umowy zawartej z poprzednikiem prawnym pozwanego.
Wiedząc już, że powodowie posiadali interes prawny w wystąpieniu z przedmiotowym roszczenie, w pierwszej kolejności wskazać należy, że powodowie podnieśli zarzut nieważności umowy ze względu na sprzeczność z art. 69 ust. 1 i 2 ustawy z 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe, naturą umowy kredytu oraz zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z treścią przepisów art. 58 § 1-3 k.c. nieważna jest czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest też czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.
Umowa kredytu zawarta przez powodów z poprzednikiem prawnym pozwanego nie była, w ocenie Sądu, sprzeczna ani z ustawą ani z zasadami współżycia społecznego, ani też nie miała na celu obejścia ustawy. Była odmianą umowy uregulowanej w przepisie art. 69 ust. 1 Prawa bankowego. Strony niniejszego procesu łączyła umowa kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie CHF. Sama okoliczność zawarcia umowy między stronami nie był sporny. Wątpliwości stron wzbudzała natomiast okoliczności dotyczące abuzywności pewnych postanowień umowy oraz czynności poprzedzających zawarcie umowy, w tym wywiązanie się przez pozwanego z obowiązku informacyjnego. Sąd w zakresie dotyczących ustaleń na temat treści umowy i czynności ją poprzedzających oparł się na dokumentach załączonych przez obie strony postępowania, a mianowicie na umowie kredytu, zawartym do umowy aneksie, Ogólnych Warunkach Kredytowania w zakresie udzielania kredytów na cele Mieszkaniowe i Pożyczek hipotecznych w kredyt banku S.A. (OWKM), harmonogramie i zestawieniu spłat rat kredytu (które służyły jedynie unaocznieniu dokonanej przez powodów sumy spłat rat kredytu, biorąc pod uwagę nie wywiedzenie przez żadną ze stron roszenia pieniężnego, czy to roszczenia o zapłatę przez stronę powodową, czy ewentualnego żądania pozwanego dokonania potrącenia), zeznaniach powodów, jak również posiłkowo zeznaniach pracowników banku.
Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Prawo bankowe przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.
Zawarta przez strony w umowa kredytu stanowi umowę kredytu w rozumieniu powyższych przepisów. W wykonaniu umowy bank wydał (udostępnił) kredytobiorcom określoną sumę kredytową. Kredytobiorcy są zaś zobowiązani do zwrotu w ratach kredytowych, z odsetkami i należnościami około-umownymi. Zawarte więc w niej zostały essentialia negotii umowy kredytowej. Umowa stron zawiera zatem elementy przedmiotowo istotne, które mieszczą się w konstrukcji umowy kredytu bankowego i stanowią jej w pełni dopuszczalny oraz akceptowany przez ustawodawcę wariant, o czym świadczy nadto wyraźne wskazanie tego rodzaju kredytów (indeksowanych i denominowanych) w treści art. 69 ust. 2 pkt 4a i ust. 3 prawa bankowego oraz wprowadzenie art. 75b prawa bankowego, na podstawie nowelizacji tej ustawy, które to zmiany weszły w życie z dniem 26 sierpnia 2011r. Podkreślić należy też, że w dacie zawarcia umowy kredytu podstawę prawną działania Banku stanowiła ustawa Prawo dewizowe. W ramach tej ustawy banki mogły udzielać kredytów i pożyczek w walutach obcych bez uzyskiwania dodatkowych zezwoleń.
Podsumowując, łącząca strony umowa kredytu denominowanego/ indeksowanego (waloryzowanego) do CHF z dnia …………………… roku w części, w której powodowie zarzucali Bankowi udzielenie kredytu w walucie wymienialnej nie jest jeszcze z tego tylko powodu nieważna. Żądanie powodów stwierdzenia jej nieważności na tej podstawie nie mogło zatem zostać uwzględnione. Tak ujęta umowa kredytu denominowanego/indeksowanego mieści się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowi jej możliwy wariant (art. 3531 k.c. w zw. z art. 69 Prawa bankowego). Skoro więc kredyt denominowany/indeksowany nie był sprzeczny z ustawą – Prawo bankowe, brak było podstaw do uznania umowy z tego tylko powodu, w świetle art. 58 § 1 k.c., za nieważną.
Nadto umowa stron jest dopuszczalna w świetle treści art. 3531 k.c., zgodnie z którym strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Zdaniem Sądu, zawarta przez strony niniejszego procesu umowa kredytu nie była też sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. W orzecznictwie podkreśla się bowiem, że za uznaniem czynności prawnej za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego muszą przemawiać szczególne okoliczności (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 21 listopada 2018r., I ACa 1300/17, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 października 2017r., IV CSK 660/16), a takich powodowie zdaniem Sądu nie zdołali udowodnić. Nie może też umykać, że w momencie zawarcia spornej umowy i w początkowym okresie jej wykonywania była ona korzystna dla powodów, gdyż będące konsekwencją indeksowania kredytu we franku szwajcarskim niższe oprocentowanie kredytu skutkowało niższymi ratami kredytowymi niż w przypadku kredytów złotowych, co jest okolicznością powszechnie znaną i na co też zwracali uwagę świadkowie w niniejszej sprawie, gdy wskazywali przyczyny wyboru przez kredytobiorców kredytów denominowanych/indeksowanych do CHF.
Dokonując podsumowania tej część rozważań należy wyraźnie wskazać, że w ocenie Sądu brak było podstaw do udzielenia powodom ochrony prawnej z tytułu nieważności umowy z powyższych przyczyn.
Powodowie żądali udzielenia im ochrony prawnej powołując się na to, że są konsumentami oraz na okoliczność, że w łączącej ich z pozwanym umowie znajdują się niedozwolone postanowienia umowne. Sąd dokonując ustaleń faktycznych sprawy uznał za bezsporne, że powodowie zawarli przedmiotową umowę działając jako konsumenci, albowiem ich celem było uzyskanie środków finansowych, które przeznaczyli na zakup mieszkania, w którym następnie zamieszkali. Powodowie w chwili zawierania umowy nie prowadzili działalności gospodarczej, zaś pozwany nie kwestionował posiadania przez powodów statusu konsumentów.
Stosownie do treści art. 3851 k.c., postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jeżeli wyżej opisane postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta, przy czym zgodnie z art. 6 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje.
Przytoczony wyżej przepis został wprowadzony w celu dostosowania prawa polskiego do wymagań wynikających z Dyrektywy 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, mającej na celu ochronę konsumenta przed wykorzystywaniem przez przedsiębiorców silniejszej pozycji kontraktowej, związanej z możliwością jednostronnego kształtowania treści wiążących strony postanowień, w celu zastrzegania klauzul niekorzystnych dla konsumenta – klauzul abuzywnych (por. Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, WKP 2018, kom. do art. 3851k.c.). Zgodnie z art. 3 Dyrektywy, warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, uznaje się za nieuczciwe, jeśli stojąc w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron, ze szkodą dla konsumenta. Warunki umowy zostaną uznane za niewynegocjowane indywidualnie, jeżeli zostały sporządzone wcześniej i konsument nie miał w związku z tym wpływu na ich treść, zwłaszcza jeśli zostały przedstawione konsumentowi w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Fakt, że niektóre aspekty warunku lub jeden szczególny warunek były negocjowane indywidualnie, nie wyłącza stosowania cytowanego artykułu do pozostałej części umowy, jeżeli ogólna ocena umowy wskazuje na to, że została ona sporządzona w formie uprzednio sformułowanej umowy standardowej. Nie budzi wątpliwości Sądu, że umowa stanowiąca podstawę niniejszego sporu zawiera warunki, które nie były indywidualnie negocjowane z powodami. Wynika to nie tylko z zeznań samych powodów, ale także zeznań świadek ………………….. w zakresie jakim w banku posługiwano się standardowym wzorcem umowy sporządzonym przez pracowników banku. Treść umowy została sporządzona w oparciu o wzór, funkcjonujący u poprzednika prawnego pozwanego Banku i znajdujący zastosowanie w szeregu umów tego samego rodzaju. Wobec powyższego mieć należy na uwadze, że sam mechanizm indeksacji, sposób i warunki wypłaty kredytu, możliwość pobierania przez pozwany Bank opłat i prowizji, sposób spłaty kredytu, odwołujący się m. in. do Tabeli kursowej został uregulowany w oparciu o wzorzec umowy, funkcjonujący w Banku i nieuzgodniony indywidualnie z powodami. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 14 grudnia 2017r. w sprawie I ACa 447/17 wskazał nadto, że postanowieniem indywidualnie uzgodnionym w myśl przepisu art. 3851 § 1 k.c. nie jest takie postanowienie, którego treść konsument mógł negocjować, lecz takie postanowienie, które rzeczywiście powstało na skutek indywidualnego uzgodnienia. Okoliczność, że konsument znał i rozumiał treść postanowienia oraz zgodził się na wprowadzenie go do umowy nie stoi na przeszkodzie uznaniu, iż nie zostało ono indywidualnie uzgodnione, jeśli jego treść nie została sformułowana w toku negocjacji z konsumentem.
Dokonując zatem ustalenia w zakresie działania powodów w charakterze konsumentów w ramach przedmiotowej umowy oraz braku negocjowania postanowień umownych z nimi, należało przejść do rozważań związanych z możliwością wystąpieniem kolejnych przesłanek z art. 3851 k.c.. W ocenie Sądu, kwestionowane przez powodów tzw. klauzule waloryzacyjne należało uznać za postanowienia niedozwolone, albowiem kształtują prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy, ponadto określają główne świadczenia stron, będąc jednocześnie sformułowanymi w sposób niejednoznaczny.
Chybione wobec powyższego są zarzuty pozwanego, które kwestionują stanowisko powodów o istnieniu abuzywności zawartych w umowie postanowień § 2, § 4, § 9 oraz § 12 umowy kredytu. Oceniając, czy sporne klauzule indeksacyjne zawarte w umowie noszą cechy abuzywności, tj. czy kształtują prawa i obowiązki klienta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy należy przypomnieć, że przez działanie wbrew dobrym obyczajom należy rozumieć wprowadzenie do wzorca klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową stron, zaś rażące naruszenie interesów konsumenta oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję na jego niekorzyść praw i obowiązków wynikających z umowy (tak m.in. SN w wyrokach: z 19 marca 2007 r., III SK 21/06, OSNP 2008, nr 11-12, poz. 181; z 29 sierpnia 2013 r., 1 CSK 660/12 i z 13 sierpnia 2015 r., 1 CSK 611/14). Umowa kredytowa zawiera tzw. klauzule walutowe (przeliczeniowe).
W ocenie Sądu, klauzule walutowe (przeliczeniowe) określają główne świadczenia stron, jest to warunek umowy kredytu denominowanego do waluty obcej, zgodnie z którym ryzyko kursu wymiany obciąża bez żadnych ograniczeń konsumenta, jako kompensata za korzystniejszą stopę procentową. Tym samym jest warunkiem określającym główny przedmiot umowy, którego nieuczciwy charakter co do zasady nie może być badany. Można jedynie badać nieuczciwy charakter tego warunku i stwierdzić, że jest on nieuczciwy, jeżeli w momencie zawierania umowy i biorąc pod uwagę tekst i informacje otrzymane od instytucji kredytowej, treść tego warunku nie była jasna ani zrozumiała dla właściwie poinformowanego oraz dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta (tak też TSUE w wyrokach z 20 września 2018 r., C-51/17, z 14 marca 2019 r. C 118/17 oraz z 3 października 2019 r. C-260/18 pkt 44). In fine postanowienia określające główne świadczenia stron wyłączone są spod kontroli, o której mowa w art. 3851 § 1 k.c., jedynie, gdy są sformułowane w sposób jednoznaczny, a więc gdy są transparentne.
W zakresie transparentności umów zawieranych w walucie obcej wielokrotnie wypowiadał się Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Zgodnie z jednolitym w tej kwestii orzecznictwem wskazuje się, że wymóg przejrzystości przewidziany w art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 powinien być rozumiany jako obejmujący przestrzeganie nie tylko aspektu formalnego, ale również aspektu materialnego, który ma ten sam zakres, co wymóg przewidziany w art. 5 tej dyrektywy i jest związany z wystarczającym charakterem informacji dostarczonych konsumentom podczas zawierania umowy, odnoszących się do skutków prawnych i finansowych wynikających dla nich z zastosowania warunków dotyczących w szczególności głównego przedmiotu umowy.
W wyroku z dnia 23 kwietnia 2015r. (C-96/14, Jean-Claude Van Hove p-ko CNP Assurances SA) TSUE stwierdził, że zgodnie art. 4 ust. 2 dyrektywy nr 93/13/WE do uznania warunku (postanowienia) umowy za transparentny konieczne jest nie tylko ustalenie, że „wspomniany warunek jest sporządzony prostym i zrozumiałym językiem, czyli że jest nie tylko zrozumiały dla konsumenta pod względem gramatycznym, ale też że umowa wyjaśnia w sposób przejrzysty konkretne funkcjonowanie mechanizmu, do którego odnosi się dany warunek, a także stosunek pomiędzy tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach tak, aby konsument ten był w stanie przewidzieć, w oparciu o jednoznaczne zrozumiałe kryteria, konsekwencje ekonomiczne, jakie wynikają dla niego z ustanowienia tego mechanizmu. Nie można również pominąć wyroku z 20 września 2018r. C-51/17, w którym TSUE wyjaśnił, że art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 należy interpretować w ten sposób, że wymóg, zgodnie z którym warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. W tym względzie wymóg ów oznacza, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować — potencjalnie istotne — konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych (podobnie TSUE w wyroku z 20 września 2017r., C 186-16). Nadto przedsiębiorca, w niniejszym przypadku instytucja bankowa, musi przedstawić ewentualne wahania kursów wymiany i ryzyko wiążące się z zaciągnięciem kredytu w walucie obcej (wyrok TSUE z dnia 20 września 2017r., Andriciuc i in., C-186, EU:C:2017:703). W świetle powołanego wyżej orzecznictwa TSUE brak transparentności, w aspekcie materialnym postanowienia umowy może stanowić samoistną przesłankę uzasadniającą uznanie postanowień umowy za abuzywne.
W ustalonym stanie faktycznym kredytobiorcy nie zostali właściwie poinformowani o ryzyku kursowym. Powodowie w umowie kredytowej oświadczyli, że w związku z zaciągnięciem kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej zostali poinformowani przez Bank o ryzyku związanym ze zmianą kursów walut oraz rozumieją wynikające z tego konsekwencje. W umowie tej oświadczyli także, że akceptują zasady funkcjonowania kredytu denominowanego (waloryzowanego) w walucie wymienialnej, w szczególności zasady określania kwoty kredytu w walucie wskazanej w § 2 umowy, sposobu uruchomienia i wykorzystania kredytu określone w § 4 umowy oraz warunków jego spłaty określone w § 9 umowy (§ 11 ust. 4 i 5). Pozwany jednak nie wykazał, aby przedstawiono powodom symulację płaconych rat w złotych oraz w walucie obcej na przyszłość, w sytuacji, kiedy kurs franka nie jest stabilny. Jak wynika z zeznań powodów, przedstawiono im jedynie symulację w zakresie historycznych kursów waluty sprzed kilku miesięcy przed zawarciem przez nich umowy, w celu przekonania powodów o stabilności waluty CHF. Powodom nie przedstawiono wpływu wzrostu tego kursu na ratę kredytu i saldo kredytu w PLN. Przedstawiciele pozwanego banku skupili się głównie na przedstawieniu pozytywów tej formy kredytu, poprzez wskazanie, że kredyt ten ma korzystniejsze oprocentowanie oraz charakteryzuje się niższymi ratami spłaty kredytu. W ocenie Sądu pozwany nie wykazał, że miało miejsce stosowne zaznajomienie powodów również z negatywną stroną tej formy kredytowania. Na tę okoliczność nie przedłożył żadnego dokumentu, który przedstawiałby realne zagrożenia, a potencjalnego kredytobiorcę zmuszałby do faktycznego zastanowienia się nad jego atrakcyjnością na przełomie bardzo długiego okresu kredytowania. Tym samym brak jest dowodu na przeprowadzenie przez pozwany Bank i okazania powodom, jakichkolwiek symulacji dotyczących ewentualnego wzrostu waluty obcej i przełożenia tego skutku na wysokość raty w przypadku faktycznego długotrwałego osłabienia PLN w stosunku do CHF, w tym sensie, iż nastąpi jego niekontrolowany wzrost, którego skutkiem będzie wzrost raty kredytowej ponad miarę, a saldo niespłaconego kredytu, pomimo jego systematycznej spłaty, wzrośnie ponad wartość nieruchomości. Wskazano tylko i wyjaśniono, że kredyt w walucie obcej, na moment zawierania umowy kredytowej, jest korzystniejszy niż kredyt złotowy, z uwagi na niższe raty, na skutek innego modelu oprocentowania kredytu, przy jednoczesnym wyraźnym braku przedstawienia symulacji, w jakich okolicznościach rata kredytu w walucie obcej może przewyższyć tę przedstawioną w złotych. Pozwany będąc profesjonalistą oraz dysponując stosownym zapleczem fachowym w postaci analityków finansowych i ekonomistów, nie poinformował klienta zarówno, co się stanie z ratą kredytu i pozostałym do spłaty kapitałem, jeżeli nadciągnie kryzys na światowym rynku finansowym oraz co się stanie, jeżeli banki zaprzestaną oferowania kredytów „walutowych”, oferując produkt długoterminowy – np. na 20 lat kredytowania jak w przypadku kredytu powodów. Podkreślić w tym miejscu należy, że na pozwanym banku ciążył dowód wykazania powyższych okoliczności zgodnie z art. 6 k.c., albowiem ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Jeżeli materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie daje podstawy do dokonania odpowiednich ustaleń faktycznych w myśl twierdzeń jednej ze stron, sąd musi wyciągnąć ujemne konsekwencje z braku udowodnienia faktów przytoczonych na uzasadnienie żądań lub zarzutów. Należy to rozumieć w ten sposób, że strona, która nie przytoczyła wystarczających dowodów na poparcie swych twierdzeń, ponosi ryzyko niekorzystnego dla siebie rozstrzygnięcia, o ile ciężar dowodu co do tych okoliczności na niej spoczywał (wyrok SA we Wrocławiu z 18 stycznia 2012 r., I ACa 1320/2011, SIP nr 1108777, Lexis.pl nr 3050739). To pozwany Bank obciążał dowód wykazania transparentności umowy, z którego to obowiązku się nie wywiązał. W ocenie Sądu, niedostateczna informacja o ryzyku walutowym, w zasadzie nieograniczonym, uniemożliwiała podjęcie racjonalnej decyzji dotyczącej zawarcia umowy kredytowej, a klauzule indeksacyjne zawierające niejednoznaczne i niezrozumiałe dla konsumenta warunki ryzyka kursowego naruszały równowagę kontraktową stron. W ten też sposób Bank wykorzystywał swoją przewagę informacyjną oraz uprzywilejowaną pozycję profesjonalisty przy zawieraniu umowy kredytowej z powodami. Mając powyższe na uwadze należy przyjąć, że powodowie nie dysponowali odpowiednimi informacjami, których powinien udzielić im pozwany Bank tak, aby mogli podjąć świadomą decyzję o zawarciu umowy kredytu, w której występuje element ryzyka kursowego, czyli odnoszący kwotę kredytu do franka szwajcarskiego oraz klauzule przeliczeniowe. W praktyce banki oferowały nowy produkt, a głównym jego atutem była zawsze niższa rata kredytu niż kredytu złotowego. Bezsporne jest – także w okolicznościach tej sprawy – że banki informowały o ryzyku zmiany stopy procentowej oraz ryzyku kursowym, jednak były to informacje podawane w tle, bez jednoczesnych faktycznych symulacji ukazujących też negatywne strony tego kredytu. Z tego względu uznać należy, że kredytobiorcy nie zostali poinformowani o nieograniczonym ryzyku kursowym, które de facto im groziło. Istotne jest w sprawie również to, że wysokość kursu waluty jak i też spreadu walutowego (różnica między kursem sprzedaży i zakupu waluty obcej) przekłada się na wysokość raty kredytu. Sąd Apelacyjny w Warszawie w uzasadnieniu wyroku z 7 maja 2013r. (VI ACa 441/13, Legalis) wskazał, że różnica pomiędzy kursem zakupu danej waluty a kursem sprzedaży tej waluty przez bank, ustalanych wyłącznie przez pozwany bank, stanowi dochód banku, zwiększający dodatkowo koszty kredytu dla klienta. W tym mechanizmie należy więc dostrzec sprzeczność postanowienia z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta, który nie ma nawet możliwości uprzedniej oceny własnej sytuacji – w tym wysokości wymagalnych rat kredytu – i jest zdany wyłącznie na arbitralne decyzje banku. Postanowienie umowy wyrażające kwotę kredytu w walucie waloryzacji należy ocenić jako sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszające w sposób rażący interesy konsumenta z uwagi na przerzucenie na tego ostatniego w całości ryzyka wzrostu kursu waluty w sytuacji faktycznego niedoinformowania konsumenta na etapie zawierania umowy o skutkach ryzyka kursowego i jego wpływu na wartość zobowiązania kredytobiorcy.
W ocenie Sądu, przyznanie sobie przez pozwanego we wskazanych postanowieniach jednostronnej kompetencji do swobodnego ustalania kursów przyjmowanych do wykonania umowy prowadzi do wniosku, że były one sprzeczne z dobrymi obyczajami i naruszały rażąco interesy powodów w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c., oceniane na datę zawarcia umowy (uchwała SN z 20.06.2018r. w sprawie III CZP 29/17). Tym samym wbrew stanowisku pozwanego, należy uznać je za abuzywne. Odnosząc się do wewnętrznych tabel kursowych banku wskazać należy, że pozwany przyznał sobie możliwość jednostronnego modyfikowania wysokości zadłużenia powodów. Należy zgodzić się z powodami, iż wbrew stanowisku pozwanego klauzule te nie odwołują się do żadnych obiektywnych wskaźników, na które powodowie mogliby mieć wpływ lub chociaż możliwość weryfikacji. Pozwalają wyłącznie pozwanemu określić miernik wartości wedle swojej woli. Wyjaśnienia pozwanego w żaden sposób nie zobrazowały kwestii braku zapisów, które w jakikolwiek sposób ograniczałyby stronę pozwaną w ustalaniu kursów, brak jest ram, w jakich pozwany winien poruszać się przy ustalaniu kursu, nie ma również wskazanej metodologii jego wyznaczania oraz przepisów ograniczających możliwość zmiany metodologii ustalania kursów. Wskazać należy, że na skutek zawarcia aneksu do umowy kredytu ………………….. roku, pozwany dopiero po niemal 11 latach obowiązywania umowy kredytu dodał przepis § 9a, w którym podał jak ustalane są wysokości obowiązujących w Banku kursów kupna i sprzedaży dewiz. Zanim powyższy aneks do umowy wszedł w życie, zarówno brak było takich informacji w treści samej umowie i Ogólnych warunkach kredytowania. Mimo wprowadzenia aneksu do umowy regulującego te kwestie, w ocenie Sądu nawet taki opis tworzenia przez bank Tabel kursów walutowych pozostaje dla kredytobiorcy niezrozumiały, albowiem pozwany posłużył się zwrotami niedookreślonymi, których definicji nie sposób odszukać w treści samych wzorców czy Regulaminu. Nie sposób dokonać ich jednoznacznej interpretacji w oparciu o przepisy powszechnie obowiązującego prawa, czy też inne powszechnie dostępne źródła informacji, zatem konsument nie wie, w jaki sposób powinien weryfikować bieżące kursy wymiany walut, wahania podaży i popytu. Kredytobiorca na podstawie tak sformułowanych kryteriów nie wie tak naprawdę, jakie wskaźniki, z jakiego okresu pozwany będzie brał pod uwagę kształtując własne Tabele kursów oraz jaki konkretnie wpływ będzie miał spadek lub wzrost danego wskaźnika. Te wskazówki mają charakter technicznych wskazówek dla pracownika zajmującego się ich sporządzaniem. Dodatkowo zwrócić należy uwagę, że potencjalna częstotliwość dokonywania przez pozwanego modyfikacji jest tak naprawdę dowolna, zaś konsument nie ma żadnego wpływu i możliwości reakcji na takie działanie banku. Określone przez pozwanego kryteria mają zatem jedynie charakter pozorny, w żaden sposób niemożliwy do zweryfikowania i pozostawiający pozwanemu w zasadzie nieograniczony luz decyzyjny. Rodzi to zatem uzasadnione ryzyko, że wspomniane kryteria mogą być oderwane od rzeczywistości rynkowej, ustalane w arbitralny i nieprzewidywalny dla konsumenta sposób. W konsekwencji wysokość kursów ustalanych przez pozwanego może zostać ukształtowana na znacznie wyższym lub niższym poziomie niż średnie wartości na rynku walutowym i w konsekwencji zabezpieczać jedynie interesy pozwanego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020r. CSK 556/18). Na tle tak ukształtowanych postanowień dotyczących kursu waluty, która ma być miernikiem waloryzacji (przeliczania) zobowiązań wynikających z umowy kredytu bankowego utrwalony jest pogląd, że mają one charakter niedozwolony, gdyż są „nietransparentne, pozostawiają pole do arbitralnego działania banku i w ten sposób obarczają kredytobiorcę nieprzewidywalnym ryzykiem oraz naruszają równorzędność stron” (uzasadnienie wyroku SN w sprawie V CSK 382/18 i przywołane tam orzecznictwo).
Wbrew podnoszonym przez pozwanego argumentom, niezgodności klauzul indeksacyjnych z dobrymi obyczajami i z interesem powodów nie sanowała też ustawa z dnia 29 lipca 2011r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2011 r. Nr 165, poz. 984; dalej: „ustawa antyspreadowa”). W art. 2 zmieniła ona m.in. ustawę z dnia 20 lipca 2001r. o kredycie konsumenckim (Dz.U. z 2001 r. Nr 100, poz. 1081). Wprowadziła do niej art. 7 b, wedle którego w przypadku umowy o kredyt konsumencki indeksowany kredytobiorca może w walucie obcej dokonywać spłaty rat kapitałowo – odsetkowych. Normę tę należało co prawda stosować do wszystkich umów zawartych przed 26 sierpnia 2011r. (art. 5 ust. 2 ustawy antyspreadowej), zatem także do przedmiotowego zobowiązania, niemniej obowiązywała ona tylko do chwili uchylenia ustawy z dnia 20 lipca 2001r. o kredycie konsumenckim, a więc do 17 grudnia 2011r. W art. 1 pkt 1 lit. a i lit. b ustawa antyspreadowa wprowadziła też zmiany do ustawy – Prawo bankowe art. 69 ust. 2 pkt 4 b i ust. 3. Zmiany unormowane w art. 69 ust. 2 pkt 4 b powyższej ustawy nakładały obowiązek zawarcia dodatkowych informacji w umowie kredytu. Nie dotyczyły więc ewentualnej abuzywności lub nie-abuzywności postanowień kontraktowych (patrz: wyrok SN z 4 kwietnia 2019 r. III CSK 159/17). Norma ujęta w art. 69 ust. 3 prawa bankowego rzeczywiście dotyczyła sposobu spłaty rat kapitałowo odsetkowych. Nie miała jednak zastosowania do umów, które, tak jak w przypadku czynności prawnej stron, zostały zawarte do 26 sierpnia 2011r., to jest przed wejściem w życie ustawy antyspreadowej (art. 4 tej ustawy).
Mając na uwadze powyższe należało ponadto przyjąć, że oceny czy postanowienia umowy kredytowej są sprzeczne z dobrymi obyczajami i czy znacząco naruszają interesy konsumenta, należy dokonać na datę zawarcia umowy (Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 20 czerwca 2018r., III CZP 29/17, wyjaśnił że oceny, czy postanowienie umowne jest niedozwolone dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy). Wynika to zresztą z art. 3852 k.c., który wprost stanowi, iż oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść. Istotą klauzuli abuzywnej jest określenie wysokości świadczenia powodów wyrażonego w złotych do wartości obcej waluty, dokonane w oparciu o dane dostępne wyłącznie bankowi, co więcej – dane przetwarzane przez bank w oparciu o mechanizm przez ten bank ustalony. Ustalenie to ma charakter całkowicie jednostronny, na który to proces konsument nie ma żadnego wpływu. Jeśli zatem u podstaw zmiany notowań waluty tkwią procesy ekonomiczne w Polsce i na rynku światowym, na które bank nie ma wpływu, to jednak ostatecznie to bankowi sporna umowa pozostawia końcowe ustalenie wysokości spreadu. Przedstawianie tej kwestii w innym świetle jest nieuprawnione i dąży tylko do przedstawienia faktów w sposób taki, aby uznać roszczenie powodów za nieuzasadnione. Zdaniem Sądu, pozwany jako profesjonalista, zatrudniający fachowców, winien w swoich założeniach, udzielając kredytu denominowanego/indeksowanego, przyjąć możliwość zaistnienia wariantu, jaki ma obecnie miejsce. Nie czyniąc tego, postąpił nieprofesjonalnie, wbrew założeniom, na jakich działają instytucje bankowe. Z uwagi na przekroczenie braku opłacalności przedmiotowego kredytu dla powodów umowa powinna zawierać mechanizmy, które w takiej sytuacji rozkładają ryzyko na obie strony umowy. Jest rzeczą logiczną, że taki mechanizm winien zakładać automatyczne wdrożenie ochrony zarówno po stronie powodowej, jak i pozwanej. Co więcej, na co pozwany nie zwraca uwagi, ustalenie w ten sposób wartości pieniądza jest źródłem dochodu banku, który nie wynika z istoty umowy kredytu, ani z uregulowań tej umowy dotyczących. Zgodnie bowiem z art. 69 ust. 1 i 2 i art. 110 pr. bank., wynagrodzeniem z tytułu pozostawienia klientowi określonej sumy środków pieniężnych mogą być tylko odsetki, prowizja i opłaty za czynności bankowe. Powyższe przesłanki nakazują uznanie przedmiotowej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 3851 § 1 k.c. Analogiczne stanowisko w odniesieniu do tego rodzaju klauzul zwartych w umowach o kredyt denominowany zostało zaprezentowane w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Warszawie w sprawach sygn. akt VI ACa 441/13, I ACa 681/18 oraz I ACa 252/18, I ACa 165/20.
W zakresie stosowania przez banki tabel kursowych, w wyroku z dnia 18 listopada 2021r., sygn. C-212/20, Trybunał stwierdził jednoznacznie, że postanowienia dotyczące indeksacji zamieszczone w umowie kredytu muszą określać zrozumiałą i obiektywną metodę ustalania kursu waluty po to, aby na jej podstawie konsument mógł samodzielnie określić kurs waluty obowiązujący danego dnia. Trybunał w wyroku tym zauważył, że artykuł 5 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich należy interpretować w ten sposób, że treść klauzuli umowy kredytu zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem ustalającej cenę zakupu i sprzedaży waluty obcej, do której kredyt jest indeksowany, powinna, na podstawie jasnych i zrozumiałych kryteriów, umożliwić właściwe poinformowanie oraz uważnemu i racjonalnemu konsumentowi zrozumienie sposobu ustalania kursu wymiany waluty obcej stosowanego w celu obliczenia kwoty rat kredytu, w taki sposób, aby konsument miał możliwość w każdej chwili samodzielnie ustalić kurs wymiany stosowany przez przedsiębiorcę.
Wobec powyższego, zdaniem Sądu, powodów nie wiążą te postanowienia umowy, których elementem jest ryzyko kursowe, o którym oni jako konsumenci nie zostali należycie poinformowani na etapie zawierania umowy (art. 3851 § 2 k.c.).
W orzecznictwie TSUE wskazuje się, że od woli konsumenta zależne jest określenie, w jaki sposób ma być wykonywana umowa zawierająca postanowienia abuzywne – o czym szerzej poniżej – inaczej, niż w przypadku umowy nieważnej w rozumieniu art. 58 k.c. Zostało ono także potwierdzone w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 15 września 2020r., wydanej w sprawie III CZP 87/19, OSNC 2021/2/11, w której Sąd wskazał, że żądanie uznania postanowienia wzorca umowy za niewiążące konsumenta (art. 3851 k.c.) nie jest tożsame ani nie zawiera się w żądaniu ustalenia nieważności umowy (art. 58 k.c.). Podobny wniosek płynie też z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r., wydanej pod sygnaturą III CZP 6/21, w której – jako punkt wyjścia do przedstawionych zagadnień prawnych Sąd Najwyższy wyjaśniał charakter sankcji wskazanej w art. 3851 § 1 k.c.
Nie można też pominąć, iż zgodnie z ugruntowaną w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zasadą, która wynika z treści art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, sąd krajowy zobowiązany jest do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku. Na mocy tego przepisu do sądów krajowych, które stwierdzają nieuczciwy charakter warunków umownych, należy wyciągnięcie wszelkich wynikających z tego zgodnie z prawem krajowym konsekwencji w celu zapewnienia, by warunek ten nie był wiążący dla konsumenta. Prawodawca Unii w drugiej części zdania art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13, a także w jej motywie dwudziestym pierwszym wyraźnie przewidział, iż umowa zawarta między przedsiębiorcą a konsumentem „w pozostałej części” będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe „po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”. W konsekwencji Trybunał orzekł, że „sądy krajowe są zobowiązane do zaniechania stosowania nieuczciwego warunku umownego, aby nie wywierał on obligatoryjnych skutków wobec konsumenta, przy czym nie są one uprawnione do zmiany jego treści”. Wyjaśnił również, że umowa ta powinna w zasadzie nadal obowiązywać, bez jakiejkolwiek zmiany innej niż wynikająca z uchylenia nieuczciwych warunków, o ile takie dalsze obowiązywanie umowy jest prawnie możliwe zgodnie z zasadami prawa wewnętrznego (zob. w szczególności wyroki: z dnia 14 czerwca 2012r., Banco Espafiol de Crćdito, C-618/10, EU:C:2012:349, pkt 65; z dnia 30 maja 2013r., Asbeek Brusse i de Man Garabito, C-488/11, EU:C:2013:341, pkt 57; a także z dnia 21 stycznia 2015r., Unicaja Banco y Caixabank, C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13, pkt 28).
Zdaniem Sądu, nie istnieje możliwość zastąpienia spornych klauzul kursowych innymi postanowieniami. Nie jest bowiem możliwe przekształcenie umowy kredytu denominowanego/indeksowanego w umowę o kredyt złotowy, z pozostawieniem oprocentowania według stawek LIBOR. Taka ingerencja byłaby przekształceniem umowy w stosunek prawny niezgodny z intencją stron oraz obowiązującym prawem.
Ponadto kredyt indeksowany z oprocentowaniem charakterystycznym dla waluty obcej po wyeliminowaniu zapisów o sposobie wyliczania jego rat, nie stanie się, zdaniem Sądu, automatycznie kredytem złotówkowym oprocentowanym jak dla zobowiązań w walucie obcej, co więcej tego typu instrumenty w ogóle nie występują na rynku i trudno byłoby oszacować, jakie byłyby dla stron skutki ekonomiczne pozostawienia tego typu umowy.
W konsekwencji powyższego oraz braku przepisów dyspozytywnych, które mogłyby zastąpić luki powstałe po wyeliminowaniu niedozwolonych klauzul (wbrew stanowisku pozwanego), w ocenie Sądu nie istnieje możliwość utrzymania w mocy umowy. Tym samym Sąd nie podziela stanowiska Sądu Najwyższego zawartego w wyroku z dnia 9 maja 2019r. w sprawie I CSK 242/18, akceptującego po wyeliminowaniu klauzuli waloryzacyjnej z kredytu utrzymanie go jako ważnej umowy o kredyt złotowy, przy zachowaniu oprocentowania stawką LIBOR.
Także nieuzasadnione byłoby dokonywanie spłaty rat kapitałowo-odsetkowych wynikających z umowy z uwzględnieniem stawki WIBOR, to również skutkowałoby powstaniem stosunku prawnego, na który strony się nie umawiały.
Sąd nie podziela też stanowiska odnoszącego się do możliwości utrzymania przedmiotowej umowy na skutek zastosowania art. 358 § 2 k.c. i zastosowanie na tej podstawie do przeliczeń waluty obcej kursu średniego NBP. W tym zakresie należy zwrócić uwagę, iż co prawda w chwili zawarcia umowy obowiązywał art. 358 k.c. w zbliżonym brzmieniu § 2, który odnosi się do możliwości ustalenia wartości waluty obcej według kursu średniego ogłaszanego przez NBP z dnia wymagalności roszczenia – przepis ten obowiązuje w tej wersji od 24 stycznia 2009r., ale niemożność przychylenia się do tej koncepcji wynika przede wszystkim z faktu, iż eliminacja abuzywnych postanowień zawartych w umowie ma służyć przywróceniu rzeczywistej równowagi między stronami oraz zniechęcać sprzedawców lub dostawców do stosowania nieuczciwych warunków umownych w przyszłości. Celem omawianej dyrektywy Rady 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich jest nie tylko bezpośrednia ochrona konsumentów, ale i dalej idący cel zniechęcania i odstraszania podmiotów gospodarczych od wykorzystywania swej dominującej pozycji w kontaktach z konsumentami. Zastosowanie zatem sugerowanego przez pozwanego przepisu art. 358 § 2 k.c. niweczyłoby cel ochrony konsumenta przed abuzywnymi postanowieniami jednostronnie wprowadzonymi przez stronę silniejszą poprzez zastosowanie nadal korzystnego tylko dla pozwanego „zamiennika” kwestionowanego odesłania do Tabeli kursowej banku.
Umowa po wyeliminowaniu spornych klauzul musi być uznana za nieważną i wniosek taki wypływa z powołanej wyżej uchwały Sądu Najwyższego z dnia 7 maja 2021r. III CZP 6/21, albowiem nie posiada ona istotnych postanowień (gdyż pamiętać należy, że kwestionowane postanowienia wyznaczają główne świadczenia stron) oraz wobec braku konsensusu stron w zakresie jej istotnych postanowień określających jej przedmiot, a także z tej przyczyny, że bez spornych postanowień nie zostałaby przez strony zawarta. Z przywoływanej wyżej uchwały Sądu Najwyższego wynika wprost, że niedozwolone postanowienie umowne jest od początku, z mocy samego prawa, dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie, gdy został wyczerpująco poinformowany o konsekwencjach prawnych, jakie może pociągnąć za sobą definitywna nieskuteczność (nieważność) tego postanowienia. W okolicznościach niniejszej sprawy powodowie będąc poinformowanymi o możliwości wystąpienia przez bank z roszczeniem za korzystanie z kapitału w razie stwierdzenia nieważności umowy, na rozprawie w dniu 27 lipca 2021 roku złożyli oświadczenie w zakresie wyrażenia woli stwierdzenia nieważności umowy. Powodowie na rozprawie wskazali, że są świadomi konsekwencji ustalenia nieważności umowy i gotowi na dokonanie nawet jednorazowego rozliczenia z bankiem. Wobec tego oświadczenie powodów w przedmiocie unieważnienia umowy było ważne i skuteczne.
Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 189 k.p.c. orzekł jak w punkcie I wyroku, albowiem przedmiotowej umowy kredytowej nie da się utrzymać w pozostałej części, tj. po usunięciu abuzywnych klauzul umownych, których elementem jest ryzyko kursowe. Określają one bowiem główne świadczenia stron, w związku z tym ich eliminacja z umowy prowadzi do jej upadku. Należy uznać, iż umowa kredytu nie wiąże stron ze skutkiem ex tunc.
O kosztach procesu orzeczono w pkt II sentencji wyroku na podstawie przepisów art. 108 § 1 k.p.c. i art. 98 § 1-3 k.p.c. Pozwany jako strona przegrywająca niniejszy proces jest obowiązany do zwrotu powodom poniesionych przez nich kosztów procesu. Do tych kosztów zaliczyć należało uiszczoną opłatę od pozwu w wysokości 1 000 złotych, koszty pełnomocnika w wysokości 5400 złotych wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictw w wysokości 34 złotych. Wysokość wynagrodzenia ustalonego w sprawie pełnomocnika została określona na podstawie § 2 pkt 6 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265 z późn. zm.).
